ಕರ್ಣಾಟ ಭಾರತ ಕಥಾಮಂಜರಿ – ಮರುಓದು, ಅನಿಸಿಕೆ, ಕೆಲವು ಪಾತ್ರಗಳ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ (ಭಾಗ 4)

ಸಭಾಭವನದಲ್ಲಿ ತನಗಾದ ಮಾನಭಂಗದಂತಹ ಪರಿಭವವನ್ನು, ಅಂತಹದೇ ಸಭಾಭವನದಲ್ಲಿ ದ್ರೌಪದಿಗೆ ಮಾಡಿದಾಗಲೇ ದುರ್ಯೋಧನನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಸಮಾಧಾನ ಸಿಕ್ಕುವುದು.  ಈ ಮುಯ್ಯಿ ತೀರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅಂತಹುದೇ ಅದ್ಭುತ ಸಭಾಭವನದ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಪಾಂಡವರನ್ನು, ವಿಶೇಷ ತಂತ್ರದಿಂದ, ತಾವಾಗಿಯೇ ರಾಜ್ಯಬಿಟ್ಟು ಹೋಗುವಂತೆ ಮಾಡಿ ತಾನು ನಿರುಪಾಧಿಕನಾಗಬೇಕಿದೆ.  ಶಕುನಿ, ಶಕುನಿಯ ಪಗಡೆಯ ದಾಳಗಳ, ಈ ಉದ್ದೇಶ ಸಾಧನೆಯ ಸಲಕರಣೆಗಳಾಗುತ್ತವೆ.  ಹದಿಮೂರು ವರ್ಷ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿ, ನಂತರ ಐದು ವರ್ಷಗಳು ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿದ್ದು, ಬೇಟೆ, ಜೂಜು, ವೈಹಾಳಿ ಎಂದು ಕಾಲ ಕಳೆಯುತ್ತಿದ್ದುದರಿಂದಾಗಿ, ದುರ್ಯೋಧನ, ಶಕುನಿ ಇವರುಗಳಿಗೆ ಧರ್ಮರಾಯನ ಜೂಜಿನ ದೌರ್ಬಲ್ಯದ ಅರಿವಿದೆ.  ಆ ದೌರ್ಬಲ್ಯದಿಂದಲೇ ಅವನನ್ನು, ಅವನ ಪರಿವಾರವನ್ನೂ ವಿನಾಶಮಾಡುವ ತಂತ್ರ ಒಂದು ಸಮರವ್ಯೂಹದೋಪಾದಿಯಲ್ಲಿ ರಚಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ.  ದುರ್ಯೋಧನ ಈ ತಂತ್ರದಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯೂ ಆಗುತ್ತಾನೆ.  ದ್ರೌಪದಿಯ ವಸ್ತ್ರಾಪಹರಣ, ಪಾಂಡವರ ಅರಣ್ಯನಿರ್ಗಮನ ಎಲ್ಲವೂ ಅವನಿಚ್ಛೆಯಂತೆಯೇ ನಡೆದು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಸಮಾಧಾನವಾಗುತ್ತದೆ.  ಆದರೆ ಪಾಂಡವರು ಅಡವಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರೂ ದುರ್ಯೋಧನ ನೆಮ್ಮದಿಯಿಂದಿರಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. 

 ಪಾಂಡವರು ಅಡವಿಯಲ್ಲಿ ಭಂಗ ಪಡುತ್ತಿರುವದನ್ನು ಕಂಡು ಆನಂದಿಸಲು, ಘೋಷಯಾತ್ರೆಯ ನೆಪದಲ್ಲಿ ದುರ್ಯೋಧನ ಪರಿವಾರ ಸಮೇತ ದ್ವೈತವನಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಾನೆ.  ಚಿತ್ರಸೇನನೆಂಬ ಗಂಧರ್ವನಿಗೆ ಕರ್ಣ, ದುಶ್ಯಾಸನ ಮತ್ತು ಉಳಿದ ಅನುಜರೆಲ್ಲರ ಸಮೇತ ಸೆರೆಯಾಗುತ್ತಾನೆ.  ಭಾನುಮತಿ ಧರ್ಮರಾಯನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ಬಿದ್ದು ತನ್ನ ಗಂಡನನ್ನು ಬಿಡಿಸಿಕೊಡುವಂತೆ ಕೇಳಿದಾಗ, ಧರ್ಮರಾಜನ ಅಪ್ಪಣೆಯಂತೆ ಪಾರ್ಥ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಬಿಡಿಸಿಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಾನೆ.  ದುರ್ಯೋಧನಾದಿಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದಾಗ ದ್ರೌಪದಿ, ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಹಗ್ಗಗಳನ್ನು ಬಿಚ್ಚುವುದನ್ನು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಹೀಗೆ ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾನೆ. 

ಬಂದಳಬುಜಾನನೆ ಸುಯೋಧನ

ನಂದವನು ನೋಡಿದಳು ಸುಯ್ದಳು

ಬೆಂದ ವಿಧಿ ಬಂಧನದ ತಂದುದೆ ಸಾರ್ವಭೌಮರಿಗೆ |

ಒಂದು ಕೈಗಲ್ಲದಲಿ ಬಿಡಿಸಿದ-

ಳೊಂದು ಕೈಯಲಿ ಭುಜದ ಪಾಶವ-

ನಿಂದು ಮುಖಿ ದುರಿಯೋಧನನ ದುಶ್ಯಾಸನನು ಸಹಿತ || (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.5)

 ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನೇನೋ ಪದಶಿಲ್ಪದಂತೆ, ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಡೆದಂತೆ ಈ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ದ್ರೌಪದಿಯ ನಡವಳಿಕೆಯನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ.  ಆದರೆ ಈ ದ್ರೌಪದಿಯ ಶಿಲ್ಪ ಚಿತ್ರದಿಂದ, ಅವಳ ಮಾತುಗಳಿಂದ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗಾಗುತ್ತಿರುವ ಪರಿಭವ, ಮಾನಹಾನಿಗಳನ್ನು ಅಳೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವೇ, ಅಡಗುತ್ತಿದ್ದ ಮತ್ಸರದ ಬೆಂಕಿಗೆ ಈ ಘಟನೆ ಮತ್ತೆ ತುಪ್ಪ ಹೊಯ್ಯುತ್ತದೆ.  ತನ್ನ ಗೆಳತಿಯರ ಕೈಯಿಂದ ಉಳಿದ ಕೌರವರೆಲ್ಲರ ಹುರಿಯ ನೇಣುಗಳ ಕೊಯ್ಸಿಸುತ್ತಾಳೆ ದ್ರೌಪದಿ.  ದುರ್ಯೋಧನನೊಡನೆ ಸಹಜ ಕರುಣ, ವ್ಯಂಗ, ಪರಿಹಾಸ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸೇರಿಸಿ, ಆಡುವ ಒಂದೆರಡು ಪದ್ಯಗಳು ಕಟಕಿಯೋ, ನೈಜಕರುಣೆಯೋ ಎನ್ನುವಷ್ಟು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿದೆ. 

ಅರಸ ನೊಂದೈ ಮರ್ದನಕೆ ಮ-

ಲ್ಲರುಗಳಿಲ್ಲೆಮಗೊತ್ತುವುವು ಕಲು-

ಹರಳು ಮಜ್ಜನ ಭೋಗಿಸುವರೆ ಸಿತಾಂಬು ತಿಳಿಗೊಳನು |

ಹರಿಣ ಶಾರ್ದೂಲಾದಿ ಚರ್ಮಾಂ-

ಬರವೆ ಸಮಕಟ್ಟೆಮಗೆ  ರತ್ನಾ-

ಭರಣವೆ ರುದ್ರಾಕ್ಷಿಯೆಂದಳು ನಗುತ ತರಳಾಕ್ಷಿ ||   (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.7)

ದ್ರೌಪದಿ ತಾವು ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಪಡುತ್ತಿರುವ “ಸುಖ”ವನ್ನು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ವಿವರಿಸಿ, ಆ ‘ಸುಖ’ಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ನೀನು ಎಂದು ಸೂಚ್ಯವಾಗಿ ತಿಳಿಸಿ, ಇಂದು ಆತ ಕೂಡ ಆ ಸುಖವನ್ನು ಸವಿದುನೋಡಬಹುದೆನ್ನುತ್ತಾಳೆ.  ಯಾವ ದ್ರೌಪದಿಯ ವಸ್ತ್ರ ಸೆಳೆದು ತುಂಬಿದ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಅಪಮಾನಿಸಿದ್ದನೋ ಅದೇ ದ್ರೌಪದಿಯಿಂದ ತನ್ನ ಪಾಶಗಳನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಅಪಮಾನಕರ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ, ಯಾವ ಪಾಂಡವರನ್ನು ರಾಜ್ಯ ಬಿಡಿಸಿ ಕಾಡಿಗೆ ಕಳಿಸಿದ್ದನೋ ಅದೇ ಪಾಂಡವರಿಂದ, ಧರ್ಮರಾಯನಿಂದ ಭಿಕ್ಷೆಯಾಗಿ ಪಡೆದ ಜೀವ, ಅವರಿಂದಲೇ ಸೆರೆಯಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಹೊಂದಬೇಕಾಗುವ ಈ ಪ್ರಸಂಗದಿಂದಾಗಿ ಕೌರವರಾಯನ ಚಿತ್ತದ ನೇಯ್ಗೆಯೇ ಬೇರೊಂದೆಡೆಯಲಿತ್ತೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ ಕವಿ. (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.13). “ಮಾನನಿಯ ಕಟಕಿಯ ಮಹಾಸ್ತ್ರಕೆ | ಮೌನವನು ಮರೆಗೊಂಡು ಕಲುಷ | ಧ್ಯಾನನಿದ್ದನು ಚಿತ್ತದಲಿ ಬೇರೊಂದ ಚಿಂತಿಸುತ” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.10).  ಮನಸ್ಸಿನ ಅತೀವ ದುಗಡದಿಂದಾಗಿ ದುರ್ಯೋಧನ, ತನ್ನ ಪಾಳಯ ಪುರವ ಹೋಗಲಿ ಎಂದು ಹೇಳಿ ತಾನು ಪುರದ ಹೊರಗೇ ಉಳಿಯುತ್ತಾನೆ, ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶ ಮಾಡುವ ನಿರ್ಧಾರದಿಂದ. 

ಈ ಪ್ರಸಂಗ ಸೊಗಸಾಗಿ ಮೂಡಿಬಂದಿದೆ.  ಕೌರವರಾಯನ ಮಾನಸಿಕ ಖಿನ್ನತೆಯನ್ನು ತೆರೆದಿಡುವುದರೊಂದಿಗೇ, ಅವನ ಭ್ರಾತೃಪ್ರೇಮ, ತನ್ನದೇ ಆದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅವನು ಗಳಿಸಿದ್ದ ಜನಪ್ರಿಯತೆ, ಅವನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಿರುವ ಅಪಮಾನ, ನಾಚಿಕೆ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತೆರೆದಿಟ್ಟು ಅವನ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದ ಇತರ ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸುತ್ತದೆ.

ತರಸಿ ಗಂಗಾಜಲವ ಗೋಮಯ-

ವೆರೆಸಿ ಕುಶೆ ಸಮ್ಮಾರ್ಜನೆಯ ವಿ-

ಸ್ತರಿಸಿ ಪರಿಕರ ಶುದ್ಧಿಯಲಿ ಪಸರಿಸಿದ ಬರ್ಹಿಯಲಿ |

ನಿರಶನವ್ರತವೆಂದು ಮಂತ್ರೋ-

ಚ್ಚರಿತ ಸಂಕಲ್ಪದಲಿ ಕೌರವ-

ರರಸ ಪವಡಿಸಿದನು ಕೃತಪ್ರಾಯೋಪವೇಶದಲಿ || (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.16)

 ಕರ್ಣಾದಿಗಳಾರನ್ನೂ ಒಳಕ್ಕೆ ಬಿಡಬಾರದೆಂದು ತನ್ನ ಬೇಹಿನವರಿಗೆ ಅಪ್ಪಣೆ ಮಾಡಿ ಕುಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಪವಡಿಸಿರುವ ದುರ್ಯೋಧನನೆಡೆಗೆ ಭಾನುಮತಿ ಬರುತ್ತಾಳೆ.  ದುರ್ಯೋಧನನ ಅಭಿಮಾನ ಭಂಗದ ಅಳಲು, ಪಾಂಡವರ ಬಗೆಗೆ ಅಸೂಯೆ, ಹಗೆತನ, ಇವು ನಿಜವಾದರೂ, ಉಳಿದ ಮಾತುಗಳು ನಡೆಗಳು, ನಿಜವಾದ ನಿಲುವೋ, ಕೃತ್ರಿಮವೋ, ತಂದೆತಾಯಿಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀಡಲು ಆಡುವ ನಾಟಕವೋ ಒಂದೂ ತಿಳಿಯಲಾರಷ್ಟು ಸಹಜ ಸುಂದರವಾಗಿ ಮೂಡಿ ಬಂದಿದೆ.  ಭಾನುಮತಿ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ  "ನಿನ್ನ ಸಂಕಲ್ಪಕ್ಕೆ   “...ನಾನು ಹೊರಗೇ ಹೊಗುವೆವೇಳು ಕೃ|ಶಾನುವನು ಬೀಳುವೆವು ನಡೆ ಭಾಗೀರಥೀ ಮಡುವ | ಮಾನನಿಧಿಯೇ ವಿವಿಧ ಗರಳ ವಿ|ತಾನವನು ತರಿಸುವೆನು ನಿಶ್ಚಯ|ವೇನು ನಿರಶನ ಮರಣವೇಕೆ?...” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.18) ಆದರೆ ಈ ರೀತಿಯ “ಅಮಲ ದರ್ಭಾಸ್ತರಣವಿದು ಪಾವನ, ಆದ್ದರಿಂದ ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶದಲಿ ಪರಿಹರಿಸುವೆನು ದೇಹವನು” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.19) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.  ಈ ನಿಶ್ಚಯಕ್ಕೆ ಕಾರಣ “ಪಾಂಡು ಪುತ್ರರ ಕರುಣ ಕಲುಷಿತ ಕಾಯವಿದು” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.19), ಇಂತಹ ಋಣ ಹೊತ್ತ ಈ ಕಾಯವನ್ನು ಧರಿಸಿರುವುದೇ ದುರ್ಭರ ನೋವು ಮತ್ತು ಅಪಮಾನ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ. ಭಾನುಮತಿ ಮತ್ತೆ ತನ್ನ ಗಂಡನಿಗೆ ನೀತಿ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ, ಹೆಂಗಸೆಂದು ಅಲಕ್ಷಿಸದೆ ತನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳುವಂತೆ ವಿನಂತಿಸುತ್ತಾಳೆ.  ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕರೆಸಿ ಅರ್ಧರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕೊಟ್ಟುಬಿಟ್ಟರೆ, ಕುರುಕುಲಾಗ್ರಣಿ ತನ್ನ ಜೀವ ಉಳಿಸಿದ ಉಪಕಾರಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಲೇಸ ಮಾಡಿದನೆನ್ನುತ್ತದೆ ಈ ಲೋಕ, ಅಲ್ಲದೆ ಹದಿಮೂರು ವರ್ಷದ ಅವಧಿ ಮುಗಿದ ಬಳಿಕ “ನಮ್ಮ ಪೊಡವಿಯರ್ಧಕೆ ಬಲೆಯ ಬೀಸದೆ ಬಿಡುವರೆ?” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.23) ಹಾಗಾಗೀ ಮೊದಲೇ ನೀನು ಅರ್ಧಪೊಡವಿಯ ಕೊಟ್ಟೊಡೆ ಕೃತಘ್ನತೆ ತಪ್ಪವುದಲ್ಲವೇ ಎನ್ನುವ ಭಾನುಮತಿಗೆ ದುರ್ಯೋಧನ ನೀಡುವ ಉತ್ತರ ಅವನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿರುವ ಹಗೆ, ಅಪಮಾನದ ನೋವಿನ ತೀಕ್ಷ್ಣತೆಯನ್ನು ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸುತ್ತದೆ. 

ಮರೆವ ಹಗೆಯೇ ನಾವು ಮಾಡಿದ-

ನರಿಯೆಲಾ ಮೂದಲಿಸಿ ಮರ್ಮವ-

ನಿರಿವ ಸುರಗಿ ಕಣಾ ಸದಾ ಪಾಂಚಾಲೆ ಪವನಜರು |

ಮರುಗಲೇತಕೆ ಭಾನುಮತಿ ನಿ-

ನ್ನುರುವ ಮಗನಲಿ ರಾಜ್ಯಭಾರವ

ಹೊರಸಿ ಬದುಕುವುದೆನ್ನ ಕಾಡದೆ ಹೋಗು ನೀನೆಂದ ||  (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.24)

ಮಗನ ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶದ ಕಾರಣ ಕೇಳಿ ಬಂದ ಗಾಂಧಾರಿಗೂ ಇದೇ ಉತ್ತರ “. . . .  ಪಾಂಡವ | ರಾಯರುಳುಹಿದ ವೊಡಲನಿದ ನಿದ | ರಾಯಸವ ನಾ ಹೇಳಲರಿಯೆನ . . . .” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.28) ಎಂದು ನಿನಗಿರುವ ನೂರು ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಕಡಿಮೆಯಾದನೆಂದುಕೊ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.  ದುಶ್ಯಾಸನನಿಗೆ ಪಟ್ಟಕಟ್ಟಿ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.  ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ “ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಪವನಜರು ನಿನಗನ್ಯರೇ, ಅವರನು ಕರೆಸಿ, ರಾಜ್ಯದಲಿ ನಿಲಿಸಿ, ನೆಲದರ್ಧವನು ದುಶ್ಯಾಸನನಿಗೆ ಕೊಡುವುದೆಂದು” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.34) ಹೇಳುತ್ತಾನೆ ದುರ್ಯೋಧನ.  ಕುರುಡು ದೊರೆಗೆ ಮಗನ ಮಾತು ಕಾದ ಸೀಸವನ್ನು ಕಿವಿಗೆ ಹೊಯ್ದಂತಾಗುತ್ತದೆ.  ದುರ್ಯೋಧನ ಅಳಿದರೆ ಕುರುವಂಶವೇ ಅಳಿದಂತೆ ಎಂಬ ಅಳಲು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ.  ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಪಾರ್ಥನು ತಮ್ಮನ್ನು ಅಹಿಯಂತೆ ಎಳೆತಂದುದನ್ನೂ, ತಮ್ಮ ತೋಳ ಹಗ್ಗಗಳನ್ನು ನಳಿನ ಮುಖಿ ದ್ರೌಪದಿ, ಮೂದಲಿಸಿ ಕೊಯ್ದುದನ್ನೂ ಹೇಳಿ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಅರಮನೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಬೇಕೆಂದೂ, ಪಾಂಡುಸುತರೇ ಅರಸರಾಗಬೇಕೆಂದು ತಾನು ಘೋಷಿಸುವುದಾಗಿಯೂ ಹೇಳುವ ಮಗನ ಮಾತಿಗೆ ಕೋಪಗೊಂಡು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಅರಮನೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತಾನೆ.  ಭೀಷ್ಮ, ದ್ರೋಣ, ಕರ್ಣ ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಬಂದು ದುರ್ಯೋಧನನ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ಕದಲಿಸಲು ಯತ್ನಿಸುತ್ತಾರೆ. 

ಈಸು ದಿನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಸೌಖ್ಯ ವಿ-

ಲಾಸದಲಿ ಬಳಸಿದೆನು ಸಾಕಿ-

ನ್ನೀ ಶರೀರವ ನೂಕಿ ನಿಲುವೆನು ಮುಕ್ತಿ ರಾಜ್ಯದಲಿ | (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.41)

ಎನ್ನುವ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಭೀಷ್ಮ ಹೇಳುವ ಮಾತುಗಳು ಅವರ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ತಕ್ಕವೇ ಎನಿಸುತ್ತದೆ.  ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕರೆಸುವುದಾಗಿಯೂ, “ಏಳು, ಭೀಮಾರ್ಜುನರ ನಿನಗಿನ್ನಾಳು ಕೆಲಸದೊಳಿರಿಸಿ ನಡೆಸುವೆನೆಂದನಾ ಭೀಷ್ಮ” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.42) ಕುರುಕುಲ ಪಿತಾಮಹಿನೆನಿಸಿದ ಭೀಷ್ಮ, ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಬುದ್ಧಿ ಹೇಳುವುದರ ಬದಲು ಹೀಗೆ ಅವನನ್ನೇ ಓಲೈಸಬಹುದೇ? ತಾವು “ಪಡಿಬಾಹಿರರು ಬೀಯದ ಸೇವಕರು” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.44) ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುವ ಭೀಷ್ಮ, ದ್ರೋಣ, ಕೃಪ ಮುಂತಾದ ಹಿರಿಯರ ಇಂತಹ ಬೋಳೈಸುವಿಕೆಯಿಂದಲೇ ದುರ್ಯೋಧನ ಹಾಳಾದನೆನಿಸುತ್ತದೆ.  ಆದರೂ ದುರ್ಯೋಧನನ ನಿರ್ಧಾರ ಅಚಲವಾಗಿದ್ದು, ಮೊದಲು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ತಾನು ಜನಿಸಿದ್ದರೂ, ಬಳಿಕ ಈ ದೇಹ ಧರ್ಮಜನುದುರದಿಂದಲೆ ಬಂದಿಹುದು.  ಈಗ ಅವರೊಡನೆ ಮತ್ಸರವೇ? ತಾನು ವೈರಾಗ್ಯದಲಿ ದೇಹವ ಬಿಸುಡುವೆನೆನ್ನುತ್ತಾನೆ.  ದುರ್ಯೋಧನನ ಈ ವೈರಾಗ್ಯ ಅಸಲಿಯೋ, ನಕಲಿಯೋ, ಛಲವಾದಿ ಮನಸ್ಸು, ತಾನು ಛಲಸಾಧಿಸುತ್ತಿದ್ದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಂದಲೇ, ಪ್ರಾಣ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಸಂದರ್ಭದಿಂದಾಗಿ ಮುಟ್ಟಿರುವ ಮಾನಸಿಕ ವಿಪ್ಲವ, ಶೋಕ ರೋಷಗಳ, ಪರಾಕಾಷ್ಠ ಸ್ಥಿತಿಯೋ ತಿಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ.  ದುರ್ಯೋಧನನ ಈ ಮಾನಸಿಕ ಸ್ಥಿತಿ ನಿಜಕ್ಕೂ ಅಧ್ಯಯನ ಯೋಗ್ಯ.  ಇದು ಸಂಪೂರ್ಣ ನಟನೆಯಲ್ಲ ಎನ್ನುವಷ್ಟು ಆಳವಾಗಿವೆ.  ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿಜವೂ ಅಲ್ಲವೇನೋ ಎಂದೂ ಎನಿಸುತ್ತದೆ.  ಒಂದು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಜೀವನದಿಂದ, ಜೀವನ ಸಂಘರ್ಷದಿಂದ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಮನಸ್ಸು ಬಯಸುವ ಕ್ಷಣಿಕ ಹಿಂತೆಗೆತ ಎನ್ನಬಹುದೇನೋ.  ಸಂಪೂರ್ಣ ಸೋಲಿನಿಂದ ಅಪಮಾನದಿಂದ ಉದ್ದೀಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿರುವ ಸಾವಿನ ಬಯಕೆ, ಆಶಾಹೀನತೆ ಮತ್ತು ಖಿನ್ನತೆಗಳೆನ್ನಬಹುದೇನೋ.  [Temporary withdrawal from life, a sort of death wish, frustration and depression induced by utter defeat and humiliation], ಶ್ಮಶಾನ ವೈರಾಗ್ಯ, ಪ್ರಸೂತಿ ವೈರಾಗ್ಯ ಅಭಾವ ವೈರಾಗ್ಯದೊಡನೆ, ಪರಮಶತ್ರುವಿನ ಔದಾರ್ಯದಿಂದುಂಟಾದ ವೈರಾಗ್ಯ ಮತ್ತು ವಿಷಾದಗಳೆನ್ನಬಹುದೇನೋ.  ಈ ನಿರಾಶೆ ವಿಷಾದಗಳಲ್ಲಿ ಸತ್ಯವೂ ಇದೆ, ನಿರಾಶೆಯಿಂದ ಹುಟ್ಟುವ ಯಾರಾದರೂ ಆಳಿಕೊಳ್ಳಲಿ ಎಂಬ ವೈರಾಗ್ಯವೂ ಇದೆ.  ಆದರೆ ಈ ಭಾವನೆಗಳು ಹೃತ್ಪೂರ್ವಕವಾಗಿ, ತಾವೇ ತಾವಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿರುವವಲ್ಲ.  ಮನಸ್ಸು ನಿರಾಶೆಯ ಕುಳಿಯಿಂದ ಮೇಲೇಳುತ್ತಲೇ ಆ ಮನಸ್ಸು ಮೊದಲಿಗಿಂತ ಇಮ್ಮಡಿ, ಮುಮ್ಮಡಿಯಾಗಿ ಹಗೆಯನ್ನು ಹೊಮ್ಮಿಸುತ್ತದೆ. 

 

ಯಾರಿಗೂ ಬಗ್ಗದಿದ್ದ ದುರ್ಯೋಧನ ದುಶ್ಯಾಸನನನ್ನು ಕಂಡು ಕಂಬನಿ ತುಂಬುತ್ತಾನೆ.  ಕರ್ಣ, ಶಕುನಿಗಳು ತಾವೂ ಕೂಡ ದುರ್ಯೋಧನನೊಡನೆ ‘ಹುತವಹನ ಹೊಗುವೆವು’ ಎಂದಾಗಲೂ ಕದಲದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಎಂಥ ಭ್ರಾತೃ ಪ್ರೇಮದ ಚಿಲುಮೆಯನ್ನು ಕಂಡರಿಸಿದ್ದಾನೆ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ!  ಅನುಜ ಬಂದು ಬಿಕ್ಕಳಿಸಿದಾಗ “ಅನುಜನದ್ಭುತ ಶೋಕರಸದಲಿ  ಕೊನರಿತರಸನ ಮೋಹ ಕುರುಕುಲವನಪರಶು . . .” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.54) ಎದ್ದು ತಮ್ಮನ ಹಣೆಯನ್ನೆತ್ತಿ “ಸೆಳೆದು ಬಿಗಿಯಪ್ಪಿದನು ಲೋಚನಜಲವ ತೊಡೆದನು . . .” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.55) ಪಾಂಡು ಪುತ್ರರು ನನ್ನ ನಂತರ ನೆಲವನು ಸೆಳೆದು ಕೊಳ್ಳರೆ ಅಕಟಾ, ಕುಲವ ನೀನುದ್ಧರಿಸು, ನಾನು ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶದ ಬಿಡೆನೆನ್ನುತ್ತಾನೆ.  ದುಶ್ಯಾಸನನಾದರೂ ಕಡಿಮೆ ಛಲದವನೇ? “. . . . ಭವತ್ಪರೋಕ್ಷದೊಳುಳಿವೆನೇ ನಿನ್ನರಸಿ ಧರೆಗಾನಳುಪುವೆನೆ ನಿನ್ನಳಿವನೀಕ್ಷಿಸಿ ಧೈರ್ಯವೇ ತನಗೆ  ನೆಲನ ಕುಂತಿಯ ಮಕ್ಕಳೇ ಕೈಕೊಳಲಿ ಮೊಣಲಿ ಸಿರಿಗೆ ಸೇಸೆಯ ತಳಿವರಿಗೆ ತಳಿ ನಿನ್ನ ಬಿಡದಿಹ ಭಾಷೆ ನನಗೆ” (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, 21.56) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.  ದುರ್ಯೋಧನನ ನಂತರ ಅಂತಕನ ಪುರವಲ್ಲದೆ ಉರ್ವೀಕಾಂತೆಗಳುಪಿದೆನಾಡೊಡೆ ತಾನು ಒಡಹುಟ್ಟಿದವನೇ ಅಲ್ಲವೆನ್ನುತ್ತ ದುಶ್ಶಾಸನ ಹೊರಡುತ್ತಾನೆ.  ಹಸ್ತಿನಾಪುರದ ನಾಗರೀಕರು ಬಂದು ನಮ್ಮನ್ನು ಪೊರೆಯಲಾಗದೊಡೆ ನಮಗೂ ವನಾಂತರಕೆ ನೇಮವ ಕೊಡು ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನ್ನು ಬೇಡುವುದು ಕಂಡಾಗ ದುರ್ಯೋಧನ ತನ್ನದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಜನಾನುರಾಗಿಯಾಗಿದ್ದುದು ಕಂಡು ಬರುತ್ತದೆ.  ದುರ್ಯೋಧನ, ದುಶ್ಶಾಸನರ ನಡುವಿರುವ ಭ್ರಾತೃ ಪ್ರೇಮವನ್ನು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಪಾಂಡವರ ನಡುವೆ ಇರುವ ಭ್ರಾತೃಪ್ರೇಮವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವಷ್ಟೇ ತನ್ಮಯತೆಯಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ.

This is the fourth part of the eighteen-part article on kumaravyasa-bharata by Prof. L.V. Shantakumari. Thanks to Smt. Kanchana and Shri. Ganesh Bhat Koppalatota for reviewing. Edited by G S Raghavendra.