“Sun arose in the West and moon in East”:
“धातर्मेरुमहीध्रलङ्घनधिया विन्ध्याद्रिणा सर्वतो
व्याप्तं व्योमतलं दिवेति च निशेत्यस्तं प्रतीतिर्गता”।
दूतेनैवमभाषि “सत्यमुत नो” “सत्यं, गते वासरे
प्रातः पश्चिमपर्वते दिनमणिः पूर्वाचले चन्द्रमाः”॥[1]
‘ಸಭಾಪರ್ವ’ದಲ್ಲಿ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಎರಡು ಸಭಾಭವನಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸುತ್ತಾನೆ. ಎರಡೂ ಭವನಗಳು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕಾಲಘಟ್ಟವೊಂದರಲ್ಲಿ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತು ಕಲೆಯು ಸಾಧಿಸಿದ್ದ ಔನ್ನತ್ಯದ ಪ್ರತೀಕಗಳೆನ್ನಬಹುದು. ಮೊದಲನೆಯ ಸಭಾಭವನ, ಧರ್ಮರಾಯನ ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥದಲ್ಲಿ ದೇವಶಿಲ್ಪಿ ಮಯನಿಂದ ನಿರ್ಮಿತವಾದದ್ದು. ಈ ಸಭಾಭವನನಿರ್ಮಾಣದ ಉದ್ದೇಶ ರಾಜಸೂಯಯಾಗವನ್ನಾಚರಿಸುವ ಧಾರ್ಮಿಕ, ಸಾತ್ತ್ವಿಕ ಉದ್ದೇಶ. ಸಹಸ್ರಾರು ರಾಜರು, ಋಷಿಗಳು, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಮತ್ತು ಸಮಾಜದ ಉಳಿದ ಎಲ್ಲರೂ ಸೇರಿ, ವೇದಗೋಷ್ಠಿ, ವಿದ್ವತ್‍ಗೋಷ್ಠಿ ಮುಂತಾದ ಅನೇಕ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವುದು, ಆದರೂ ಇದೇ ಸಭಾಭವನದಲ್ಲಿ, ಧರ್ಮಸಂಸ್ಥಾಪನೆಗೆಂದು ಕೃಷ್ಣನಿಂದ ಶಿಶುಪಾಲವಧೆಯೂ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಹಾಗೂ ಈ ಸಭೆಯ ವಾಸ್ತುವಿನ್ಯಾಸದ ಗೊಂದಲಗೊಳಿಸುವ ಚಾತುರ್ಯದಿಂದಾಗಿ,
[अयं हि शतावधानिना आर्यगणेशेन कन्नडभाषया लिखितस्य कस्यचन लेखस्य सङ्क्षिप्तोऽनुवादः।]
नैतत्तिरोहितं कलाभिज्ञानां यन् मोनालिसाया निगूढो मन्दहासः कश्चिदनेकेषां व्याख्यानानां विषयीभूत इति। एवमेव ह्याम्लेट्नामकस्य द्वन्द्वनिष्ठः कश्चन विलक्षणः स्वभावो नैकविश्लेषणपात्रीभूतः। इत्थं च बेलूरुनगरस्था मुकुरमुग्धाभिधा शिलाबालिका निजास्यगतेन केनचिन्म्लानोत्तरेण भावेन भूयसा विमर्शविषयीकृता। अनयैव रीत्या नाटकानां प्राग्रहरस्य तावदभिज्ञानशाकुन्तलस्य पद्येष्वन्यतमं व्याख्याभिरनेकाभिः परिभूषितं विलसति। तच्च पद्यमिदम्—
रम्याणि वीक्ष्य मधुरांश्च निशम्य शब्दान्
“Kālidāsa composed poems in Kannada”:
वाणीवीणागुणरणनचिन्माधुरीमोदयुक्त्या
गौरीशर्वाद्वयनयजयप्रीतिसंस्फूर्तिशक्त्या।
देशस्यास्य प्रसृमरकलाशास्त्रविज्ञानरक्त्या
कर्णाटोक्त्या कवनमकरोत् कालिदासः कवीन्द्रः॥[1]
There is another variety of poetic challenges in which every foot of a verse is composed by a different poet. The one who composes the first line has the responsibility to provide enough room for other poets to develop on the idea. Metrical feet should ideally grow in complexity and culminate in the fourth line. Doubtless, all four lines should be self-complete, and the verse, taken as a whole, should appear as a single unit. We provide a couple of examples of this type taken from Bhoja-prabandha.
ಸಭಾಪರ್ವದಲ್ಲಿ ದ್ರೌಪದಿ ಅನುಭವಿಸುವ ಅಪಮಾನ ಮನಃಕ್ಲೇಶಗಳು ಮಹಾಭಾರತದ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ, ಸಾಮಾನ್ಯ ಮಹಿಳೆಯರು ಅನುಭವಿಸಿರಬಹುದಾದ ದಾರುಣ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ನಾವು ಊಹಿಸುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತವೆ. ದ್ರೌಪದಿ ಪಾಂಡವರಂತಹ ಮಹಾವೀರರನ್ನು ಗಂಡಂದಿರನ್ನಾಗಿ ಪಡೆದಿದ್ದು, ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಮಹಾರಾಣಿ. ಅಂತಹ ಹೆಣ್ಣನ್ನು, ಅದೂ ಅಗ್ನಿಕನ್ಯೆ ಎಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧಳಾಗಿದ್ದವಳನ್ನು ತುಂಬಿದ ರಾಜ ಸಭೆಗೆ ಎಳೆದುತಂದು ವಸ್ತ್ರಾಪಹರಣದ ತನಕ ಹೋದರೆಂದರೆ, ಇದೆಂಥ ಶಿಷ್ಟ ಸಮಾಜ? ಅಪಮಾನ ಮಾಡಿದವರು, ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳು, ಶಾಸ್ತ್ರಗಳು ಮುಂತಾದ ಸಕಲ ವಿದ್ಯೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಪರಿಣತರಾಗಿದ್ದು, ನಾಗರೀಕಸಮಾಜದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳಾಗಿದ್ದ ಅರಸುಗಳು.
The following two verses are solutions to a single challenge that posits Viṣṇu is Śiva:
कपाली च कलापी च शिरसा भाति योऽवतात्।
स देहार्धसमासक्तकेशवश्चन्द्रशेखरः॥ (Shankar Rajaraman)
May Śiva who wears a skull as his crest-jewel and Kṛṣṇa who wears peacock feather in his diadem protect us in the form of Hari-hara. In this undivided manner, Viṣṇu is indeed Candra-śekhara.
A note about the translation of verses:
In translating Sanskrit into English, we had to chart our course through a thoroughly challenging terrain. The reason for this is not hard to seek: the two languages have widely differing modalities of structure and substance. Sanskrit bears a stark resemblance with gold: it is naturally radiant and eminently malleable. And in translating it into English—in trying to fashion ornaments of it—we could not help corrupting it! Indeed, this is a problem that bedevils all translations.
ಪಾಂಡವರಲ್ಲಿ ಭೀಮ, ಆಕಾರ ಮತ್ತು ಸ್ವಭಾವ ಎರಡರಲ್ಲಿಯೂ ವಿಶಿಷ್ಟನಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತಾನೆ. ಕಪಟ, ಕುತಂತ್ರಗಳಾಗಲೀ, ಇರದ ನೇರ ನುಡಿ ನೇರ ನಡೆಯವನು. ಇವನ ಅಸಾಧ್ಯ ಹಸಿವಿನಿಂದಾಗಿ ಇವನಿಗೆ ವೃಕೋದರನೆಂಬ ಹೆಸರೂ ಸಹ ಇದ್ದಿತು. ತನ್ನ ಮಗನ ಹಸಿವಿನ ಪ್ರಮಾಣ ಅರಿತಿದ್ದ ಕುಂತಿ, ಏಕಚಕ್ರನಗರದಲ್ಲಿ ಐವರು ಮಕ್ಕಳೂ ತಂದ ಭಿಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಧವನ್ನು ‘ಭೀಮ ಪಾಲು’ ಎಂದು ತೆಗೆದಿಡುತ್ತಿದ್ದಳು. ಇಂಥ ಭೀಮ ದಿನ ಗಟ್ಟಳೆ ಉಪವಾಸ ಕೂಡ ಇರಬಲ್ಲವನಾಗಿದ್ದ. ಬಕನಂತಹ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು, ಅದೊಂದು ವಿನೋದದ ಆಟವೆಂಬಂತೆ ತಣ್ಣಗೆ ಕೊಂದು ಬರುವ ಭೀಮ ಮಕ್ಕಳಿಂದ, ದೊಡ್ಡವರತನಕ ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಮುದಗೊಳಿಸುತ್ತಾನೆ. ಭಿಕ್ಷಾನ್ನದ ರುಚಿ ಇರದ ಆಹಾರವನ್ನು ಅರೆಹೊಟ್ಟೆ ಉಂಡೂ ಉಂಡು ಬೇಸತ್ತಿದ್ದ ಭೀಮನಿಗೆ ಬಕನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಹೊರಟಂದು ಸುಗ್ಗಿ. ಗಾಡಿ ಅನ್ನ ಹಾಲು ತುಪ್ಪ ಭಕ್ಷ್