ಕಂಟಕಾಂಜಲಿ: ವಿಡಂಬನೆಯ ಆಡುಂಬೊಲ

ಉಪಕ್ರಮ

ದೇವವಾಣಿ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಗಂಭೀರವಾದ ಭಾವಗಳನ್ನೂ ವಿಷಯಗಳನ್ನೂ ಕುರಿತ ಕೃತಿಗಳು ಅಪಾರಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿರುವುದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ತಿಳಿದಿದೆ. ಆದರೆ ಸಂಸ್ಕೃತಸರಸ್ವತಿಯು ಲಘುವಾಗಿ ವಿನೋದ ಮಾಡಿ, ಗೇಲಿಗೆರೆದು, ನಕ್ಕು-ನಗಿಸಬಲ್ಲಳು ಎಂದರೆ ಹುಬ್ಬೇರಿಸುವ ಮಂದಿಯೇ ಹೆಚ್ಚು. ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿರುವ ಕಟಕಿ, ಕುಹಕ, ಹಾಸ್ಯಗಳ ಬಗೆಗಿನ ಅಜ್ಞಾನವೇ. ಆದಿಕಾವ್ಯ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿಯೇ ಹಲವಾರು ಹಾಸ್ಯಪ್ರಸಂಗಗಳಿವೆ. ಅನಂತರದ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಂತೂ ಇಂಥ ಸಂದರ್ಭಗಳು ಸಾವಿರಾರು. ಇದು ಕಾವ್ಯದ ಮಾತಾಯಿತು, ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿಯೂ ಹಾಸ್ಯದ ಪ್ರಸ್ತಾವವುಂಟೋ? ಎಂದರೆ, ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಉಂಟು. ಕಲಾಮೀಮಾಂಸೆಯ ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಲಕ್ಷಣಗ್ರಂಥವಾದ ಭರತಮುನಿಯ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರವು ಹಾಸ್ಯರಸವನ್ನು ಅದರ ಕಾರ್ಯ-ಕಾರಣ-ಪ್ರಭೇದಗಳ ಜೊತೆಗೆ ವಿವರವಾಗಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಿದೆ. ಹಾಸ್ಯಕ್ಕೆ ಅನುವಾಗಲೆಂದೇ ರೂಪಕಗಳಲ್ಲಿ ‘ವಿದೂಷಕ’ ಎಂಬ ಪಾತ್ರವಿರುವುದು ಹಾಗೂ ಹತ್ತು ರೂಪಕಗಳ ಪೈಕಿ ‘ಪ್ರಹಸನ’ವು ಹಾಸ್ಯಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಮೀಸಲಿರುವುದು ಸುವಿದಿತ.

ಇನ್ನು ವಿಡಂಬನೆಯನ್ನು ಗಮನಿಸುವುದಾದರೆ, ಸಂಸ್ಕೃತವು ‘ಅನ್ಯೋಕ್ತಿ’ಸಾಹಿತ್ಯದ ಮೂಲಕ ಇದನ್ನು ಅನನ್ಯವಾಗಿ ಸಾಧಿಸಿದೆ. ಲೋಕದ ಅಂಕು-ಡೊಂಕುಗಳನ್ನು, ಅಗಟ-ವಿಗಟಗಳನ್ನು ‘ವಕ್ರ’ಮಾರ್ಗದಿಂದ ಅನುಕರಿಸಿ ಅಣಕಿಸುವುದೇ ಇದರ ತಿರುಳು. ವಿಡಂಬನೆಯೆಂಬ ಶಬ್ದದ ಧಾತ್ವರ್ಥವೂ ಇದೇ (ಡಂಬ್ – ಅನುಕರಣೇ). ಭಲ್ಲಟ, ನೀಲಕಂಠದೀಕ್ಷಿತ, ಪಂಡಿತರಾಜ ಜಗನ್ನಾಥ ಮುಂತಾದವರು ಬರೆದಿರುವ ಅನ್ಯೋಕ್ತಿಪದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಅಂಶವು ಕಾಣಸಿಗುತ್ತದೆ. ಇವಲ್ಲದೆ ವಿಷ್ಣುಶರ್ಮನ ‘ಪಂಚತಂತ್ರ’, ದಾಮೋದರಗುಪ್ತನ ‘ಕುಟ್ಟನೀಮತ’, ಕ್ಷೇಮೇಂದ್ರನ ‘ಕಲಾವಿಲಾಸ’, ‘ಸಮಯಮಾತೃಕಾ’, ‘ನರ್ಮಮಾಲಾ’, ‘ದೇಶೋಪದೇಶ’,  ನೀಲಕಂಠದೀಕ್ಷಿತನ ‘ಕಲಿವಿಡಂಬನ’, ‘ಸಭಾರಂಜನಶತಕ’ ಮತ್ತು ಕುಟ್ಟಿಕವಿ ಅಥವಾ ವಾಂಛೇಶ್ವರನ ‘ಮಹಿಷಶತಕ’ ಮುಂತಾದ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ವಿನೋದ-ವಿಡಂಬನೆಗಳ ವಿಶ್ವರೂಪವೇ ತೋರುತ್ತದೆ.  

ಈ ಜಾಡಿಗೆ ಸೇರಿದ್ದು ಪ್ರಕೃತದಲ್ಲಿ ನಾವು ಆಸ್ವಾದಿಸಲಿರುವ ಕೃತಿ, ‘ಕಂಟಕಾಂಜಲಿ’.

ಕವಿ-ಕಾವ್ಯ

ಕಂಟಕಾಂಜಲಿಯ ಕರ್ತೃ ಕೃಷ್ಣ ಶ್ರೀನಿವಾಸ ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ (೩೧.೧೦.೧೯೨೬ – ೩೦.೦೭.೨೦೧೩). ಬೆಳಗಾವಿಯಲ್ಲಿ  ಜನಿಸಿದ ಶ್ರೀಯುತರು ಕೆ. ಎಸ್. ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ ಎಂದೇ ವಿದ್ವದ್ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧರು. ತಮ್ಮ ತಂದೆಯಿಂದ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತವನ್ನು ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿ, ಸ್ವಪರಿಶ್ರಮದಿಂದ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಭಾಷೆಯನ್ನೂ ಆಧುನಿಕವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನೂ ಕರಗತ ಮಾಡಿಕೊಂಡರು. ಅದ್ವೈತವೇದಾಂತದ ಅಧ್ಯಯನ ಕೈಗೊಂಡು ‘ವೇದ-ಶಾಸ್ತ್ರ ಉತ್ತೇಜಕಸಭಾ’ ಎಂಬ ಸಂಸ್ಥೆಯಿಂದ ‘ಕೋವಿದ’ಪದವಿ ಪಡೆದರು. ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಗಳ ವ್ಯಾಕರಣವು ಅವರ ಪ್ರಮುಖ ಆಸಕ್ತಿಕ್ಷೇತ್ರ, ಲೀಲಾಭೂಮಿ. ಶಬ್ದಶಾಸ್ತ್ರವಲ್ಲದೆ ಸಾಹಿತ್ಯ, ದರ್ಶನಶಾಸ್ತ್ರ (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಯೋಗದರ್ಶನ), ವಿಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಇತಿಹಾಸಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಅವರಿಗೆ ಆಳವಾದ ತಿಳಿವಳಿಕೆಯಿತ್ತು. ಸಂಸ್ಕೃತದ ಪುನರುಜ್ಜೀವನಕ್ಕಾಗಿ ಹಲವು ದಶಕಗಳಷ್ಟು ಕಾಲ ದಣಿವಿಲ್ಲದೆ ದುಡಿದ ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ ಅವರು ಸಂಭಾಷಣಸಂಸ್ಕೃತದ ಸೊಗಸನ್ನು ಸಾವಿರಾರು ಜನರಿಗೆ ಮನಗಾಣಿಸಿದರು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಬಳಿಕ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ‘ಸಂಸ್ಕೃತ ಕಮಿಷನ್’ನಲ್ಲಿ ಆರ್. ಎನ್. ದಾಂಡೇಕರ್ ಅವರ ಪ್ರೇರಣೆಯಿಂದ ದುಡಿದದ್ದಲ್ಲದೆ ಅದರ ನಿಮಿತ್ತ ೧೯೫೬–೫೭ರಲ್ಲಿ ಭಾರತಾದ್ಯಂತ ಪ್ರವಾಸವನ್ನೂ ಮಾಡಿದರು.

೧೯೫೦ರಿಂದ ಮೊದಲ್ಗೊಂಡ ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ ಅವರ ಅಧ್ಯಾಪನಕೃಷಿ ೧೯೮೬ರವರೆಗೆ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನವಾಗಿ ನಡೆಯಿತು. ಅವರು ಅನೇಕ ವಿದ್ಯಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತ, ಅರ್ಧಮಾಗಧಿ ಮತ್ತು ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಬೋಧಿಸಿದರು. ‘ಜ್ಞಾನಪ್ರಬೋಧಿನೀ’ ಎಂಬ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಸತ್ತ್ವವನ್ನು ಸಾರಿದರು. ನಿವೃತ್ತರಾದ ಬಳಿಕ ಹಲಕೆಲವು ತರುಣಮಿತ್ರರ ಜೊತೆಗೂಡಿ ಮುದ್ರಣಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ದೇವನಾಗರೀಲಿಪಿಯ ಅಕ್ಷರವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಸುಂದರಗೊಳಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದರು. ಇದಲ್ಲದೆ ಸುಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ‘ಆನಂದಾಶ್ರಮ’ಸಂಸ್ಥೆಯ ಸಂಗ್ರಹದಲ್ಲಿದ್ದ ಅಮೂಲ್ಯಗ್ರಂಥಗಳ ಸಂಗಣಕ ಆವೃತ್ತಿಗಳನ್ನು (digital editions) ತಯಾರಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದರು.

ಇವರು ಸಂಸ್ಕೃತ, ಮರಾಠಿ ಮತ್ತು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು, ಲೇಖನಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಸ್ವತಂತ್ರಕೃತಿಗಳನ್ನಲ್ಲದೆ ಅಭಿಜಾತವಾಙ್ಮಯದ ಅನುವಾದಗಳನ್ನೂ ವಿವರಣೆಗಳನ್ನೂ ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಗ್ರಂಥಗಳ ಪೈಕಿ ‘ಅರ್ಧಮಾಗಧೀ’ (ಸಹಕರ್ತೃಕ; ಪಾಠ್ಯಪುಸ್ತಕ), ‘ಗೀತಾರ್ಥದರ್ಶನ’, ‘ಮರಾಠಿ ವ್ಯಾಕರಣ: ವಾದ ಆಣಿ ಪ್ರವಾದ’, ‘ಮರಾಠಿ ವ್ಯಾಕರಣಾಚ ಇತಿಹಾಸ’ [ಮರಾಠಿ]; ‘ಪ್ರೀತಗೌರೀಗಿರೀಶಮ್’ (ಸಂಸ್ಕೃತದ ಗೀತನಾಟಕ) ಮತ್ತು ‘Yoga Explained: A New Step-by-step Approach to Understanding and Practising Yoga’ (ಸಹಕರ್ತೃಕ) ಪ್ರಮುಖವಾದವು. ಅವರು ಶೋಧಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ವಿಸ್ತೃತವಾದ ಭೂಮಿಕೆ-ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳೊಡನೆ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದ ಮಮ್ಮಟನ ‘ಕಾವ್ಯಪ್ರಕಾಶ’ದ ಮತ್ತು ಪತಂಜಲಿಮುನಿಗಳ ‘ಯೋಗಸೂತ್ರ’ಗಳ ಆವೃತ್ತಿಗಳು ಅಪಾರವಾದ ವಿದ್ವದಾದರಣೆ ಪಡೆದುಕೊಂಡಿವೆ. ಪ್ರಕೃತಕೃತಿಯನ್ನು ‘ಕಂಟಕಾರ್ಜುನ’ ಎಂಬ ಮರೆಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ.    

ಇನ್ನು ಕಾವ್ಯದ ವಿಷಯ. ‘ಕಂಟಕಾಂಜಲಿ’ ಎಂದರೆ ‘ಮುಳ್ಳುಗಳ ಬೊಗಸೆ’ ಎಂದರ್ಥ. ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿಯೇ ತಿವಿತ! ಇದೊಂದು ‘ಸ್ತೋತ್ರಮಂತ್ರ’ವಂತೆ. ಇದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡ ಋಷಿ ಕಂಟಕಾರ್ಜುನ, ಉದ್ದಿಷ್ಟವಾದ ದೇವತೆ ಒಂಟೆ; ವಿಡಂಬನೆಯೇ ಛಂದಸ್ಸು, ವಕ್ರೋಕ್ತಿಯೇ ಶಕ್ತಿ, ಸರ್ವಾನುಭೂತಿಯೇ ಕೀಲಕ; ವಿನಿಯೋಗವಾದರೋ ಎಲ್ಲ ಜನರ ಹಿತಕ್ಕಾಗಿ ಮಾಡಲಿರುವ ವಂಚನೆಯ ಉದ್ಧಾರ!

‘ಕಂಟಕಾಂಜಲಿ’ಯೇ! ಇದೇನಿದು ವಿಚಿತ್ರವಾದ ಹೆಸರು? ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರೆ, ನಮ್ಮ ಕವಿ ಉತ್ತರಿಸುತ್ತಾರೆ: “ಹರಿಣಗಳು, ಕಮಲಗಳು, ಭ್ರಮರಗಳು, ಹಂಸಗಳು, ಮದಗಜಗಳು, ರಾಕ್ಷಸರು, ಅಪ್ಸರೆಯರು, ರಾಜರುಗಳು, ರತಿಕೇಳಿಗಳು, ಶೃಂಗಾರ-ಶಾಂತಗಳು – ಇವೇ ಮೊದಲಾದ ಆಹಾರವನ್ನು ಪ್ರತಿದಿನವೂ ಸೇವಿಸಿ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಯ ನಾಲಗೆ ಜಡ್ಡುಗಟ್ಟಿಹೋಗಿದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಹಿತವಾಗಲೆಂದು ಮುಳ್ಳುಗಳಿಂದಾದ ಈ ಕಷಾಯವನ್ನು ತಯಾರಿಸಿದ್ದೇನೆ.”

‘ನವ-ನೀತಿಶತಕ’ ಎಂಬ ಉಪನಾಮವಿರುವ ಈ ಕೃತಿಗೆ ಕವಿಯೇ ರಚಿಸಿರುವ ಸಂಸ್ಕೃತವ್ಯಾಖ್ಯಾನವೂ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಮತ್ತು ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಗಳ ಭಾವಾನುವಾದಗಳೂ ಇವೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಎನ್. ಜಿ. ಸುರು ಮತ್ತು ಅರವಿಂದ ಮಂಗರೂಳಕರ್ ಅವರು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಮತ್ತು ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಬರೆದಿರುವ ಭೂಮಿಕೆಗಳಿವೆ.

ಉಪೋದ್ಘಾತ ಮತ್ತು ಪರಿಶಿಷ್ಟಗಳಲ್ಲದೆ ಹನ್ನೆರಡು ಅಧ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಂಟಕಾಂಜಲಿಯು ರಾಜಕಾರಣ, ವಿದ್ಯಾಕ್ಷೇತ್ರ, ಸಮಾಜದ ವಿವಿಧ ಆಯಾಮಗಳು, ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಳೇ ಮೊದಲಾದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಕಠೋರಕಟುತ್ವದಿಂದ ಬಹಳ ಸ್ವೋಪಜ್ಞವಾಗಿ ವಿಡಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ನೂರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಪದ್ಯಗಳಿವೆ; ಎಲ್ಲವೂ ಶಾರ್ದೂಲವಿಕ್ರೀಡಿತವೆಂಬ ವೃತ್ತದಲ್ಲಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿವೆ. ೧೯೬೫ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಈ ಕೃತಿ ತನ್ನ ಸಮಕಾಲೀನಸಮಾಜದ[1] ಎಲ್ಲ ಹೀನ ಆಯಾಮಗಳನ್ನೂ ತೆರೆದಿಟ್ಟು ಚಿಕಿತ್ಸಕವಾಗಿ ಗೇಲಿಗೆರೆಯುತ್ತದೆ. ಆಗಿನ ಕಾಲದ ಸರ್ಕಾರವು ತಳೆದಿದ್ದ ಅಪ್ರಬುದ್ಧವಾದ ವಿದೇಶಾಂಗನೀತಿಯನ್ನು ಹಾಗೂ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಅಮಾನುಷ ಆಕ್ರಮಣವನ್ನು ತೀಕ್ಷ್ಣವಾಗಿ ವಿಡಂಬಿಸುವಲ್ಲಿ (‘ಪಂಚಶೀಲಪದ್ಧತಿ’ ಮತ್ತು ‘ವಿಪಾಕಪದ್ಧತಿ’ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ) ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ ಅವರ ಉಜ್ಜ್ವಲವಾದ ರಾಷ್ಟ್ರಪರ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಮೆರೆದಿದೆ.

ಈ ಕಾವ್ಯವನ್ನು ಯಾವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಓದಬೇಕೆಂದು ಕವಿಯೇ ಹೀಗೆ ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ:

ಚಕ್ಷುರ್ಭರ್ತೃಹರೇಃ ಸತತ್ತ್ವನಿಹಿತಂ ಪ್ರಾಚಾಂ ಗಿರಃ ಪ್ರೌಢತಾಂ

ಹಾಸಂ ಶೌದ್ರಕಮುತ್ಕಟಂ ಪ್ರತಿಪದಂ ಯಚ್ಛದ್ಮನಾ ಭಾಷಣಮ್ |

ಸದ್ಯೋಜೀವನಕಂಪನಾನಿ ಚ ಸಖೇ ದ್ರಷ್ಟುಂ ಸ್ಪೃಹಾ ತೇऽಸ್ತಿ ಚೇ-

ದೇಕಸ್ಥಾನ್ಯಥ ಕಂಟಕಾಂಜಲಿರಯಂ ಸರ್ವಾತ್ಮನಾ ಸೇವ್ಯತಾಮ್ ||

(ಲೋಕದ ಬಗೆಗೆ ಭರ್ತೃಹರಿಗಿದ್ದ ತಾತ್ತ್ವಿಕದೃಷ್ಟಿ, ಚಿರಂತನರ ಭಾಷಾಸೌಷ್ಠವ, ಶೂದ್ರಕನಿಗಷ್ಟೇ ಸಾಧ್ಯವಾದ ಉತ್ಕಟಹಾಸ್ಯ, ಪ್ರತಿಪದದಲ್ಲಿಯೂ ವಂಚನೆ ತುಂಬಿರುವ ಮಾತುಗಳು, ಸುತ್ತಲಿನ ಸಮಾಜದ ಏರಿಳಿತಗಳು – ಈ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಒಂದೆಡೆ ನೋಡುವ ಬಯಕೆಯಿದ್ದಲ್ಲಿ, ಗೆಳೆಯಾ, ಕಂಟಕಾಂಜಲಿಯ ಪಾರಾಯಣ ಮಾಡು!)

ಕಂಟಕಾಂಜಲಿಯನ್ನು ಓದುವುದರಿಂದ ಈ ಎಲ್ಲ ಪ್ರಯೋಜನಗಳೂ ದಕ್ಕುವುದು ದಿಟ! ಎಷ್ಟಾದರೂ ಕಂಟಕಾರ್ಜುನ ಋಷಿ; ಋಷಿಗಳೆಂದಾದರೂ ಸುಳ್ಳಾಡುವರೇ?

ಈ ಕೃತಿಗೆ ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ ಅವರು ಬರೆದಿರುವ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯು ತನ್ನಂತೆಯೇ ಒಂದು ಕಾವ್ಯ. ಅಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗಿರುವ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಯಂತೂ ಪರಮಸುಂದರ. ಹೆಜ್ಜೆಹೆಜ್ಜೆಗೆ ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳೂ ಸೂಕ್ತಿಗಳೂ ಸಿಗುವ ಈ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಂಟಕಾಂಜಲಿಯ ಉದಯಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದ ಕಲ್ಪಿತಕಥೆಯೊಂದರ ಪ್ರಸ್ತಾವವಿದೆ. ಕಥಾವೃಕ್ಷದ ಮೂಲವು ಶ್ರೀಮದ್ರಾಮಾಯಣ, ಶಾಖೆಗಳು ಭಗವಾನ್ ಭರ್ತೃಹರಿಯ ಸೊಲ್ಲುಗಳು. ಹೇಗೆಂದಿರಾ? ಕೇಳಿ. ವ್ಯಾಧನಿಂದ ಹತವಾದ ಕ್ರೌಂಚಪಕ್ಷಿಯನ್ನು ಕಂಡು ಕನಲಿದ ವಾಲ್ಮೀಕಿಮುನಿಗಳು ಶಾಪವಿತ್ತಾಗ, ಅವರ ‘ತಂತ್ರೀಲಯಸಮನ್ವಿತ’ವಾದ ಮಾತಿನ ರಹಸ್ಯವನ್ನು ವಿವರಿಸಲು ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮನೇ ಬಂದದ್ದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ತಿಳಿದಿದೆಯಷ್ಟೆ. ಅದೇ ರೀತಿ, ಮದ್ಯನಿಷೇಧವನ್ನು ವಿಮರ್ಶಿಸಲು ಭರ್ತೃಹರಿಯ ಪದ್ಯವೊಂದನ್ನು ತಾನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು, ಸಂಸ್ಕೃತಜ್ಞರು ಅದನ್ನು ಹೇಗೆ ಸ್ವೀಕರಿಸಿಯಾರು ಎಂದು ಚಿಂತಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಬ್ರಹ್ಮನೇ ಬಂದು, ಅದರ ಸಾಧುತ್ವವನ್ನು ವಿವರಿಸಿ, ಲೋಕವೃತ್ತವನ್ನೆಲ್ಲ ವರ್ಣಿಸಲು ಆದೇಶಿಸಿದಂತೆ ಕಂಟಕಾರ್ಜುನನಿಗೆ ಕನಸಾಗುತ್ತದೆ! ಆತ (ಕನಸಿನಲ್ಲಿ) ಬರೆದ ಪದ್ಯವಿದು:

ಸಾ ಹೃದ್ಯಾ ಮದಿರಾ ಸ ಶೌಂಡಿಕವೃಷಾ ಸಾರ್ಥಃ ಸ ಮದ್ಯಾರ್ಥಿನಾಂ

ಪಾರ್ಶ್ವೇ ಸಾ ವಿಟಚೇಟಷಂಢಪರಿಷತ್ ತಾಂಬೂಲತುಂಡ್ಯಶ್ಚ ತಾಃ |

ತೇ ಕಂಠಪ್ರಣಯಾಶ್ಚ ತೇ ಕಲಕಲಾಸ್ತಾ ಗಾಲಯಸ್ತೇ ಭ್ರಮಾಃ

ಸರ್ವಂ ಯಸ್ಯ ವಶಾದ್ಧರಾಂತರಮಗಾದ್ರಾಜ್ಯಾಯ ತಸ್ಮೈ ನಮಃ ||

(ಆ ಸ್ವಾದುವಾದ ಸುರೆ, ಆ ಹೆಂಡದಂಗಡಿಯ ಒಡೆಯರ ಗಂಡ, ಆ ಕುಡುಕರ ಗುಂಪು, ಅವರನ್ನು ಸುತ್ತುವರಿದ ಜಾರರು, ದಾಸರು, ಷಂಢರು, ಆ ಎಲೆಯಡಿಕೆಯ ಬಟ್ಟಲುಗಳು, ಆ ಲಲ್ಲೆವಾತುಗಳು, ಆ ಪಿಸುಮಾತುಗಳು, ಆ ಬೈಗುಳುಗಳು, ಆ ಅಮಲುಗಳು – ಯಾರಿಂದ ಈ ಎಲ್ಲವೂ ಭೂಗತವಾಯಿತೋ ಅಂಥ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ನನ್ನ ನಮನ!)

ಇದು ಭರ್ತೃಹರಿಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ “ಸಾ ರಮ್ಯಾ ನಗರೀ...” ಎಂಬ ಪದ್ಯದ ಅಣಕು. ಸ್ವಾರಸ್ಯವೆಂದರೆ, ಭರ್ತೃಹರಿಯು ತನ್ನ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ “ಕಾಲದ ಕಾರಣ ಎಲ್ಲವೂ ಈಗ ಕೇವಲ ನೆನಪಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ” ಎಂದರೆ, ನಮ್ಮ ಕವಿ “ಸರ್ಕಾರದ ಕಾರಣ ಎಲ್ಲವೂ ಭೂಗತವಾಯಿತು” ಎಂದಿದ್ದಾರೆ! ಈ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾವಗೊಂಡ ಎಲ್ಲ ಸಂಗತಿಗಳೂ ಭೂಗತವಾದರೂ (underworld) ಬದುಕಿದ್ದವು!  

ಸರ್ಕಾರದ ವಿಡಂಬನೆ

ಕಂಟಕಾಂಜಲಿಯ ಕುಹಕ ಹಲವು ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಲಕ್ಷಿಸಿದೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾದುದು ಸರ್ಕಾರ. ಈ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸಕಲಾಯಾಮಗಳೂ ತೀಕ್ಷ್ಣವಿಮರ್ಶೆಗೆ ಪಾತ್ರವಾಗಿವೆ. ಆಗಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಬಣಿಸಿದ್ದ ಲಂಚಕೋರತನ, ಮಂತ್ರಿಗಳ ಠಕ್ಕು, ಸಚಿವರು ಸಾಕಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಗೂಂಡಾಗಳ ಆಟಾಟೋಪ, ನಮ್ಮ ದೇಶದ ಸರಕುಗಳನ್ನು ಪರದೇಶಕ್ಕೆ ಸಾಗಿಸುವಲ್ಲಿಯ ತಿಳಿಗೇಡಿತನವೇ ಮುಂತಾದ ರಾಜ್ಯೋದ್ಯಮದ ಎಲ್ಲ ಕರಾಳಕಥೆಗಳೂ ಹೊರಬಂದಿವೆ. ಮೊದಲನೆಯ ಪದ್ಯವೇ ಸೊಗಸಾಗಿದೆ:

ಆಹೃತ್ಯ ದ್ರವಿಣಂ ಯಥಾವಿಧಿ ಕರೈಸ್ತದ್ಯೋಜನಾಗ್ನೌ ಕ್ಷಿಪ-

ನ್ನನ್ನಾನಿ ಕ್ರಶಯನ್ ಖಲಾಂಶ್ಚ ಬಲಯನ್ ಗೋಲೀತತೀಶ್ಚಾಲಯನ್ |

ಇತ್ಥಂ ಪಂಚಮುಖಃ ಸಮಕ್ಷಮನಿಶಂ ಲೋಕಾನಿಮಾನ್ ಸಂಹರನ್

ಸರ್ವಸ್ಮಾತ್ಪರತೋ ಗಲಂ ಧರತು ಮೇ ಶ್ರೀಸರ್ವಕಾರೋ ಹರಃ ||

(ಪ್ರಜೆಗಳ ಸಂಪತ್ತನ್ನೆಲ್ಲ ಹಲವು ತೆರದ ತೆರಿಗೆಗಳಿಂದ ದೋಚಿ, ಅದನ್ನು ದುರ್ಯೋಜನೆಗಳ ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಸುಟ್ಟು, ಆಹಾರಕ್ಕೆ ತತ್ವಾರ ತಂದು, ದುಷ್ಟರನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಿ, ಕಂಡಕಂಡವರನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತ ನಮ್ಮ ಕಣ್ಣೆದುರಿಗೇ ಲೋಕವನ್ನು ನಾಶಗೊಳಿಸುತ್ತಿರುವ ಹರರೂಪಿಯಾದ ಸರ್ಕಾರವು ನನ್ನ ಕುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು [ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಸದೆಬಡಿದ ಬಳಿಕ] ಕಟ್ಟಕಡೆಗೆ ಹಿಡಿಯಲಿ.)

ಇದಲ್ಲವೇ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯೆಂದರೆ! ಸರ್ಕಾರದ ಕಪಿಮುಷ್ಟಿಯಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇಲ್ಲ; ಆದುದರಿಂದ ನಮ್ಮ ಕವಿ ಮಾಡಬಹುದಾದ ಒಂದೇ ಕೆಲಸ, ತನ್ನ ಸರದಿ ಕಟ್ಟಕಡೆಗೆ ಬರಲೆಂದು ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳುವುದು! ಆಗಿನ ಸರ್ಕಾರದ ಐದು ಪ್ರಮುಖ ದುಷ್ಕೃತ್ಯಗಳನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾವಿಸಿ ತನ್ಮೂಲಕ ಅದನ್ನು ಪಂಚಮುಖನಾದ ಶಿವನೊಡನೆ ಹೋಲಿಸಿರುವುದು ಚೆಲುವಾಗಿದೆ. ಶಿವನು ಲಯಕರ್ತನಷ್ಟೆ.

ಸರ್ಕಾರವು ಹೀಗಿದ್ದರೆ ಲಂಚದ ಹಾವಳಿ ಹೇಳತೀರದಾಗುತ್ತದೆ. ಮುಂದಿನ ಪದ್ಯವು ಅದನ್ನು ಅನುಪಮವಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಿದೆ:

ಊರ್ಧ್ವಂ ಮೂಲಮಧಶ್ಚ ಯಸ್ಯ ವಿತತಾಃ ಶಾಖಾಃ ಸುವರ್ಣಚ್ಛದಃ

ಕಸ್ಯೋತ್ಕೋಚತರುರ್ಜಗತ್ಯವಿದಿತೋ ಯದ್ಯಪ್ಯರೂಪೋऽಗುಣಃ |

ಛೇತ್ತಾ ಕಶ್ಚಿದುದೇತಿ ಸಂಸೃತಿತರೋಶ್ಛೇತ್ತಾಸ್ಯ ವೃಕ್ಷಸ್ಯ ತು

ನಾಭೂನ್ನಾಸ್ತಿ ನ ವಾ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಪುಮಾನಶ್ವತ್ಥ ಏಷೋऽಕ್ಷಯಃ ||

(ಲಂಚವೆಂಬುದು ಅಕ್ಷಯವಾದ ಅಶ್ವತ್ಥವೃಕ್ಷವೇ ಸರಿ. ಅದರಲ್ಲಿ ರೂಪವೂ ಗುಣವೂ ಇಲ್ಲದಿರಬಹುದು, ಆದರೆ ಅದನ್ನು ಅರಿಯದ ಜನರೇ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಸಂಸಾರವೃಕ್ಷವನ್ನು ಕಡಿದುಹಾಕುವವರಾದರೂ ಹುಟ್ಟಿಯಾರು, ಆದರೆ “ತಲೆಯ ಮೇಗಡೆ ಬೇರು, ಕೆಳಗೆ ಕೊಂಬೆಲೆ ಚಿಗುರು” ಎಂಬಂತಿರುವ ಲಂಚದ ಮರವನ್ನು ಉರುಳಿಸಬಲ್ಲವರು ಇನ್ನೂ ಹುಟ್ಟಿಲ್ಲ, ಮುಂದೆ ಹುಟ್ಟುವುದೂ ಇಲ್ಲ.)

ಹೀಗೆ ಲಂಚ ಹೊಡೆಯುವವರ ಪೈಕಿ ಮಂತ್ರಿಗಳೇ ಮೊದಲಿಗರು. ಅವರು ದೋಚುವ ಬಗೆಯನ್ನು ಬಗೆಗಣ್ಣಿಗೆ ತೆರೆದಿಡುತ್ತದೆ, ಮುಂದಿನ ಪದ್ಯ:

ಮಂತ್ರೀ ತಸ್ಕರಮಾಹ ಕೋऽಪಿ ‘ಶಠ ರೇ ಲೋಕೈಃ ಶ್ರಮೇಣಾರ್ಜಿತಂ

ವಿತ್ತಂ ಭಿತ್ತಿವಿಭೇದನೇನ ಹರಸೇ ಧಿಕ್ತ್ವಾಂ ಜನದ್ರೋಹಿಣಮ್’ |

ಪೂರ್ವಂ ಪ್ರಾಹ ಪರಃ ‘ಕಥಂ ಜನಧನಂ ತ್ವಂ ಭಿತ್ತಿಭೇದಾದ್ವಿನಾ

ಗೃಹ್ಣೀಷೇ ಚ, ನ ದಂಡ್ಯಸೇ ಚ? ಭಗವನ್ ಶಿಷ್ಯೋऽಸ್ಮಿ ತೇ ಶಾಧಿ ಮಾಮ್’ ||

(ಮಂತ್ರಿಯೊಬ್ಬನು ಕಳ್ಳನಿಗೆ ಹೀಗೆಂದ: ‘ಅಯ್ಯೋ ನೀಚ, ಜನರು ಕಷ್ಟಪಟ್ಟು ಸಂಪಾದಿಸಿದ ಹಣವನ್ನು ಗೋಡೆಗಳಿಗೆ ಕನ್ನ ಹಾಕಿ ದೋಚುವೆಯಲ್ಲಾ, ನಿನಗೆ ಧಿಕ್ಕಾರ!’ ಇದನ್ನು ಕೇಳಿದ ಕಳ್ಳ ಹೇಳಿದ: ‘ನೀನು ಅದೇ ಜನರ ಹಣವನ್ನು ಕನ್ನ ಹಾಕದೆಯೇ ಕದಿಯುವೆ. ಹಾಗೆ ಮಾಡಿಯೂ ದಂಡನೆಗೆ ಪಾತ್ರನಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆಚಾರ್ಯರೇ, ನಾನು ನಿಮ್ಮ ಶಿಷ್ಯ; ನನಗೆ ದಯೆತೋರಿ!’)

ಇಂಥ ಮಂತ್ರಿಗಳ ಬೂಟಾಟಿಕೆಯನ್ನೂ ಸೋಗಲಾಡಿತನವನ್ನೂ ಮುಂದಿನ ಪದ್ಯ ಸೊಗಸಾಗಿ ಬಣ್ಣಿಸಿದೆ. ಗತಿಸಿದ ನಾಯಕನನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವ ಸೋಗಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಬೇಳೆ ಬೇಯಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಒಬ್ಬ ಮಂತ್ರಿಯ ಮಾತಿದು. ಆವರಣದಲ್ಲಿರುವ ವಾಕ್ಯಗಳು ಆತ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಅಂದುಕೊಂಡಂಥವು:

ಹಾ ನೇತಃ ಕ್ವ ಗತೋऽಸಿ? (ನಾಸ್ತಿ ಮುಕುಟಸ್ಯಾರ್ಹೋ ಮದನ್ಯಃ ಪುಮಾನ್)

ದೀರ್ಣಂ ಮೇ ಹೃದಯಂ ಶುಚಾ (ಭವತಿ ಚೇತ್ ಸ್ಪರ್ಧಾರಣಃ ಕಾ ಕ್ಷತಿಃ?) |

ಮಾ ನಃ ಸ್ತಾತ್ತವ ವಿಸ್ಮೃತಿಃ (ಯದಿ ಪದಂ ಕುರ್ಯಾಂ ವಿಪಕ್ಷೋರಸಿ)

ಶಾಂತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ನುಹಿ ಶಾಶ್ವತೀಂ (ಜನಮತಂ?) ತಸ್ಮೈ ನಿವಾಪಾಂಜಲಿಃ ||

(ಹಾ! ಎಲ್ಲಿ ಹೋದಿರಿ ನಾಯಕರೇ? [ಪದವಿಗೇರಲು ನನ್ನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬೇರಾರು ತಾನೆ ಇರುವರು?] ನನ್ನ ಹೃದಯ ಶೋಕದಿಂದ ಸೀಳಿಹೋಗಿದೆ! [ಚುನಾವಣೆಯು ರಣರಂಗವಾದರೆ ನನ್ನದೇನು ಹೋಗುತ್ತದೆ?] ನಾವೆಂದೂ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಮರೆಯುವುದಿಲ್ಲ [ವಿರೋಧಪಕ್ಷದವರ ಎದೆಯ ಮೇಲೆ ಕಾಲನ್ನು ಇಟ್ಟೇಬಿಡಲೇ?] ನೀವು ಶಾಶ್ವತಶಾಂತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯಿರಿ [ಜನರ ತೀರ್ಪು ಏನಾಗುವುದೋ?] ಇಗೋ, ಎಳ್ಳು-ನೀರು!)

ಈ ಪದ್ಯವು ತನ್ನ ಕಟುವಾದ ಕಟಕಿಯಿಂದ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ರಚನಾವೈಚಿತ್ರ್ಯದಿಂದಲೂ ವಿಶಿಷ್ಟವೆನಿಸಿದೆ.

ಮಂತ್ರಿಗಳು ಇಷ್ಟು ಸ್ವಾರ್ಥಿಗಳೂ ಠಕ್ಕಿನವರೂ ಆದಾಗ ನಮ್ಮ ದೇಶದ ಸರಕುಗಳನ್ನು ಪರದೇಶಕ್ಕೆ ಸಾಗಿಸುವಲ್ಲಿ ಏನೆಲ್ಲ ಅನಾಹುತಗಳು ಆಗುವುವೆಂದು ಹೇಳಲೇಬೇಕಿಲ್ಲ. ಅಂಥ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಜೆಗಳ ದುಃಸ್ಥಿತಿ ಹೀಗಿರುತ್ತದೆ:

‘ಆಮ್ರಾಣಿ ಕ್ವ ಗತಾನಿ?’ ‘ಅಮೇರಿಕಭುವಂ’ ‘ಕಾಜೂಗರಾಃ?’ ‘ಕ್ವಾನ್ಯತೋ?’

‘ದುರ್ದರ್ಶಂ ಕದಲೀಫಲಂ’ ‘ತದಖಿಲಂ ರೂಸಾಯ ನಿಷ್ಪ್ರೇಷಿತಮ್’ |

‘ಪೇಯೇऽಸ್ತ್ಯದ್ಯ ನ ಶರ್ಕರಾ’ ‘ನ ವಿದಿತಂ? ಸಾದ್ಯ ಪ್ರಯಾತಾ ದಿವಂ’

‘ತನ್ನೋऽಪಿ ಪ್ರಹಿಣೋತು ಶಾಸನಪದಂ ಯತ್ರಾಸ್ತಿ ಸರ್ವಂ ಗತಮ್’ ||

(‘ಮಾವುಗಳೆಲ್ಲಿ?’ ‘ಅವನ್ನು ಅಮೇರಿಕೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಿ ಆಯಿತು.’ ‘ಗೋಡಂಬಿ?’ ‘ಅದು ಇನ್ನೆಲ್ಲಿ ತಾನೆ ಹೋಗಲು ಸಾಧ್ಯ?’ ‘ಈ ನಡುವೆ ಬಾಳೆಹಣ್ಣು ಕಣ್ಮರೆಯಾಗಿದೆ!’ ‘ಅದಷ್ಟೂ ರಷ್ಯಾದ ಪಾಲಾಗಿದೆ.’ ‘ನಾವು ಕುಡಿಯುತ್ತಿರುವ ಪಾನೀಯದಲ್ಲಿ ಸಕ್ಕರೆಯೇ ಇಲ್ಲವಲ್ಲ!’ ‘ಅಷ್ಟೂ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲವೇ? ಅದು ಈ ಹೊತ್ತಷ್ಟೇ ಸ್ವರ್ಗ ಸೇರಿತು.’ ‘ಹಾಗಿದ್ದರೆ ಸರ್ಕಾರವು ಇವೆಲ್ಲವೂ ಎಲ್ಲಿ ಹೋದವೋ ಅಲ್ಲಿಗೇ ನಮ್ಮನ್ನು ಕಳಿಸಲಿ!’)

ಇಷ್ಟೆಲ್ಲ ನಯವಂಚನೆ ಮಾಡಬೇಕಾದರೆ ಮಂತ್ರಿಗಳಿಗೆ ಪುಂಡ-ಪೋಕರಿಗಳ ಬೆಂಬಲ ಅತ್ಯವಶ್ಯ. ಹೀಗಾಗಿ ಅವರನ್ನಿವರು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಗಮನಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಆ ಪೋಕರಿಗಳೆಂಥವರು? ನೋಡಿ:

ಮಂತ್ರೀ ರಾಷ್ಟ್ರಸಭಾ ಚ ಯಸ್ಯ ಪಿತರಾವಾರಕ್ಷಕಾ ಭ್ರಾತರಃ

ಕಾರಾಸೌ ಭಗಿನೀ ಸುರಾ ಚ ಗೃಹಿಣೀ ಲಕ್ಷ್ಮೀಃ ಶುಭಾಂಗೀ ಸುತಾ |

ನ್ಯಾಯೇಶಃ ಶ್ವಶುರಶ್ಚ ಯಸ್ಯ ವಿಧಿವಿಚ್ಛ್ಯಾಲಃ ಕುಠಾರಃ ಸಖಾ

ತಸ್ಯಾಸ್ಯಾಮವನೌ ನ ಹಿ ತ್ರಿಭುವನೇ ಗುಂಡಸ್ಯ ಕಸ್ಮಾದ್ಭಯಮ್ ||

(ಈ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ—ಅಲ್ಲಲ್ಲ, ಇಡಿಯ ಮೂರು ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ—ಪೋಕರಿಯಾದವನು ಯಾರಿಗೂ ಹೆದರುವುದಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಮಂತ್ರಿ ಮತ್ತು ದೇಶಸಭೆಗಳೇ ಅವನ ತಂದೆ-ತಾಯಿ, ಪೋಲೀಸರೇ ಸೋದರರು, ಕಾರಾಗೃಹವೇ ಸೋದರಿ, ಹೆಂಡವೇ ಹೆಂಡತಿ, ಹಣವೇ ಹೆಣ್ಣುಮಗಳು, ನ್ಯಾಯಾಧೀಶನೇ ಮಾವ, ವಕೀಲರೇ ಭಾವಮೈದುನರು, ಮಚ್ಚು-ಲಾಂಗುಗಳೇ ಸ್ನೇಹಿತರು.)

ಇಂಥ (ಅ)ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಜೆಗಳಾದರೂ ಏನು ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು? ಕಂಟಕಾರ್ಜುನ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ:

ಶಂ ನಃ ಸಂತ್ವಿಹ ಮಂತ್ರಿಣಃ ಶಮಪಿ ತದ್ದ್ವಾರಕ್ಷಿಣಃ ಸಂತು ನಃ

ಶಂ ಗುಂಡಾ ಭಿಷಜಶ್ಚ ಶಂ ಧನಹರಾಃ ಶಂ ಶಂ ಚ ನೋ ರಕ್ಷಕಾಃ |

ಶಂ ನಃ ಸಾ ಪುರಪಾಲಿಕಾ ಶಮಪಿ ನಃ ಕೃಷ್ಣಾಪಣಾಧೀಶ್ವರಾಃ

ಶಂ ನಃ ಕರ್ಮಕರಾ ನಮೋऽಸ್ತು ವ ಇದಂ ಮಾ ನೋ ವಧಿಷ್ಟೇಶ್ವರಾಃ ||

(ಮಂತ್ರಿಗಳು ನಮಗೆ ಒಳಿತು ಮಾಡಲಿ; ಅವರ ದ್ವಾರಪಾಲಕರು ನಮಗೆ ಸುಮುಖರಾಗಿರಲಿ. ಗೂಂಡಾಗಳು, ವೈದ್ಯರು, ಕಳ್ಳರು, ಪೋಲೀಸರು, ನಗರಪಾಲಿಕೆಗಳು, ಕಾಳಸಂತೆಯ ಮಾಲೀಕರು, ಸೇವಕರು – ಎಲ್ಲರೂ ನಮಗೆ ಒಳಿತು ಮಾಡಲಿ. ನಿಮಗೆಲ್ಲಾ ನಮ್ಮ ನಮಸ್ಕಾರ. ದಯವಿಟ್ಟು ನಮ್ಮನ್ನು ಕೊಲ್ಲಬೇಡಿ!)

“ಶಂ ನೋ ಮಿತ್ರಃ ಶಂ ವರುಣಃ” ಎಂಬ ಶಾಂತಿಮಂತ್ರವನ್ನು ಇದಕ್ಕಿಂತಲೂ ಪರಿಣಾಮಕರವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಬಹುದೇ?

ಇಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಬೇಕಾದ ಮತ್ತೊಂದು ಅಂಶವಿದೆ. ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ ಅವರು ದೇಶಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಚುರವಾಗಿರುವ ಪದಗಳನ್ನು ಯಥಾವತ್ತಾಗಿ ಅಥವಾ ಕೊಂಚ ಸವರಣೆಯೊಡನೆ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲು ಹಿಂದೆಗೆದವರಲ್ಲ (ಉದಾ: ಗೂಂಡಾ, ಗುಂಡ, ಚಹಾ, ಭೇಲಪುರಿ). ಅವರು ಎಷ್ಟೋ ಬಾರಿ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಪದಗಳನ್ನೂ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ (ಉದಾ: ರೇಲ್ವೆ, ಕಾಲೇಜ್, ಕ್ಯಾಂಟೀನ್, ಸಿನೆಮಾ). ವ್ಯಾಕರಣಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನೂ ವಿದ್ವತ್ತೆಯನ್ನೂ ಹೊಂದಿದ್ದ ಅರ್ಜುನವಾಡ್ಕರ್ ಅವರ ಈ ನಿಲವು ಪರಾಮರ್ಶಯೋಗ್ಯವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನವರು ತಮ್ಮ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯಲ್ಲಿ ಚರ್ಚಿಸಿಯೂ ಇದ್ದಾರೆ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಕಂಟಕಾಂಜಲಿಯಂಥ ಅಣಕುಗಬ್ಬದಲ್ಲಿ ಈ ಬಗೆಯ ಪದಗಳ ಬಳಕೆ ಸ್ವಾಗತಾರ್ಹವೇ.